
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,938 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,381 |
تحلیل مقایسهای یک فرم خاص در معماری دستکند مذهبی (منطقۀ مرکزی ایران (شهرستان نایین) و سه اثر در شمال غرب) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 11، دوره 8، شماره 16، اردیبهشت 1397، صفحه 203-222 اصل مقاله (1.13 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2018.15032.1666 | ||
نویسندگان | ||
مهدی سلطانی محمدی* 1؛ میترا آزاد2 | ||
1دانش آموخته ی مقطع کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، دانشگاه شهید بهشتی | ||
2استادیار دانشکده معماری و شهرسازی شهید بهشتی | ||
چکیده | ||
معماری دستکند از لحاظ کاربری دارای گونههایی از قبیل مسکونی-استقراری، مخفیگاهی-پناهگاهی، تأسیساتی-زیرساختی و مذهبی-آیینی است. گونهی مذهبی و با پیشینهی طولانی این نوع معماری، در بناهای نیایشگاهی بهکار رفته است که در مناطق مختلفی از ایران، پراکنده شده و در دورههای گوناگون تاریخی مورد استفاده و بهرهبردای بودهاند. مسجد قدمگاه آذر شهر، امامزاده معصوم ورجوی مراغه و نیایشگاه دهکدهی صخرهای اباذر در شهرستان نیر، از نمونههای شناخته شده و موردتوجه محققان در گونهی فضاهای دستکند نیایشی در منطقهی شمالغربی ایران محسوب میگردند. در منطقهی مرکزی ایران، شش اثر در محدودهی جغرافیایی شهرستان تاریخی نایین، شامل: مساجد دستکند علیآباد و مصلی در شهر بافران، بخشهای زیرزمینی مسجد سرکوچهی محمدیه و فضای زیرزمینی مساجد جامع شهرهای نایین، بافران و نِیستانک، در زمرهی نمونههای غنی و با ارزشِ این گونهی معماری دستکند، در کشور بهشمار میروند. براساس بررسیهای صورتگرفته، تاکنون کمتر پژوهشی را میتوان یافت که به مطالعه و بازخوانی این آثار، پرداخته باشد؛ لذا پژوهش حاضر، برای نخستینبار با هدف ارائهی تحلیلی مقایسهای-تطبیقی و همچنین بیان وجوه شباهت و افتراق معماری دستکند استفاده شده در این فضاهای نیایشیِ متعلّق به دو منطقهی جغرافیایی متفاوت، انجام گرفته است. روش پژوهش کتابخانهای-میدانی و روش تحقیقِ پژوهش تحلیلی-توصیفی است. با مطالعات صورتگرفته و تحلیل مقایسهای بین سه اثر دستکند منطقهی شمالغرب با شش نمونهی دستکند در منطقهی مرکزی (شهرستان نایین) آشکار شد که میتوان قائل به یک فرم خاص معماری دستکند مذهبی در آثار مورد مقایسه بود. گونهی معماری دستکند زیر زمینی، الگوی شکلی-فضاییِ خطی در امتداد یک محور طولی، گردش حرکتی منطبق بر محور اصلی و تأکید بر اهمیت فضای انتهایی در چیدمان فضایی سلسلهمراتب کالبدی، از خصوصیات این فرم مشترک بهشمار میآیند. وجه افتراق این آثار درشکل داخلی آنهاست که سه اثر منطقهی شمالغرب دارای پلانی مدوّر و فضای گنبدیشکل با خطوط منحنی هستند، درحالیکه در آثار منطقهی مرکزی، پلانی مستطیلشکل با فرم و فضای مسطح و راستگوشه استفاده شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
معماری دستکند؛ نایین؛ آذربایجان؛ فضای نیایشی؛ تحلیل مقایسهای-تطبیقی | ||
مراجع | ||
-آزاد، میترا، 1384، «بررسی تحول بناهای مذهبی دورهی ساسانی به بناهای مذهبی قرون اولیهی اسلامی ایران»، راهنما: محمدرضا پورجعفر، رسالهی دکتری، تهران: دانشگاه تربیتمدرس (منتشر نشده). -آزاد، میترا، 1383، «نیایشگاههای صخرهای در ایران»، کتاب ماه هنر 83 و 84، صص: 46-62. - اشرفی، مهناز، 1390؛ «پژوهشی در گونهشناسی معماری دستکند»، نامهی معماری وشهرسازی (7)، صص: 47-25. -احمدی، سعید، 1379؛ «معماری مساجد صخرهای در ایران»، مجلهی مسجد، شمارهی 52، صص: 34-46. -پیرنیا، 1369، شیوههای معماری ایرانی، تهران: مؤسسهی نشر و هنر اسلامی. -حاجیقاسمی، کامبیر، 1383، گنجنامه، دفتر ششم: مساجد جامع، تهران: دانشگاه شهید بهشتی. -چینگ، فرانسیس دی. کی. 1388، معماری: فرم، فضا ونظم، ترجمهی زهره کوروشمحمودی و رضا بصیریمژدهی، چاپ دوم، ویرایش چهارم، تهران: انتشارت شهراب. -فلاحت، محمدصادق، و شهیدی، صمد، 1394، «نقش مفهوم توده-فضا در تبیین مکان معماری»، مجلهی باغنظر، شمارهی 35، صص: 38-27. -فلاری، اس، 1375، «مسجد نایین»، ترجمهی کلود عباسی، مجلهی اثر، شمارهی 22 و 23، صص: 166-151. -قوچانی، عبدالله، 1375، «بررسی کتیبههای تاریخی مجموعهی نطنز و مسجد جامع نایین»، نشریهی اثر، شمارهی 26 و 27، صص: 45-37. - زمرشیدی، حسین، 1374، مسجد و معماری ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات کیهان. - شجاعدل، نادره، و نسیم، علیپور، 1384، «پیشینهی مِهر پرستی و نیایشگاه مِهر ورجووی مراغه»، تاریخ پژوهی 24 و 54، صص: 44-44. -سلطانیمحمدی،مهدی، 1395، مصاحبه با استاد غلامرضا فرزانی، معمار و مرمتکار بناهای تاریخی منطقهی نایین (منتشر نشده). -سلطانیمحمدی، مهدی، 1395، «مطالعهی تحلیلی مجموعه باباعبدالله نایین بهاستناد نویافتههای مرمتی»، مجلهی مرمت و معماری ایران،سال ششم، شمارهی 11، صص: 51-63. -علیاکبریان، سعید، صدقیتبار، صدف، 1385، گزارش ثبتی مسجد جامع نیستانک، ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده). -لبافخانیکی، میثم، 1391، «تحلیل تطبیقی یک فرم خاص در معماری دستکند مهرابههای ایرانی و میترانیومهای رومی»، مجلهی اثر، شمارهی 58، صص: 93-108. -کریمی، خاطره (بی تا)، «گزارش مرمتی تعمیرات بناهای تاریخی نایین از سال 1354 تا 1384»، مرکز اسناد ادارهی میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان. -گدار، آندره، 1357، هنر ایران، ترجمهی بهروز حبیبی، تهران: دانشگاه ملی. - میر فتاح، علیاصغر، و شکارینیری، جواد، 1375، «دهکدهی صخرهای اباذر»، نشریهی اثر، شمارهی26 و 27، صص: 60-85. -محمدیفر، یعقوب، و همتیازندریانی، اسماعیل، 1395، «مطالعه و بررسی معماری دستکند در ایران»، نشریه مسکن و محیط روستا، شمارهی 156، صص: 97-110. -ورجاند، پرویز، 1353، «نیایشگاه قدمگاه نشانی از یک معبد مِهر و شاهکاری از معماری صخرهای»، فرهنگ معماری ایران، شمارهی 2 و 3، صص: 4-17. ورجاوند، پرویز، 1351، «نیایشگاه مِهری یا امامزاده معصوم ورجووی»، بررسیهای تاریخی، شمارهی 42، صص: 89-100. -همایون، غلامعلی، 1354، «فلسفهی معماری صخرهای و تمرکز در روستای میمند کرمان»، فرهنگ معماری، شمارهی 1، صص: 89-77. -دفتر فنی ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان، 1375، «تکمیل گزارش ثبتی مسجد جامع نایین» (منتشر نشده). - دفتر فنی ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان، 1375، «تکمیل گزارش ثبتی مسجد سرکوچهی محمدیهی نایین» (منتشر نشده). -دفتر فنی ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان، 1380، «گزارش ثبتی مسجد جامع بافران» (منتشر نشده). - دفتر فنی ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان، 1381، «گزارش ثبتی مسجد جامع محمدیه» (منتشر نشده). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 903 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,853 |