آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 485 |
| تعداد مقالات | 5,045 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,290,895 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,361 |
منشأیابی ابزارهای ابسیدینی کولتپه جلفا؛ معدن سیونیک و ییلاقات حوضه ی دریاچه ی سوان چراگاه تابستانی مردمان کول تپه | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 7، دوره 8، شماره 16، اردیبهشت 1397، صفحه 123-144 اصل مقاله (1002.72 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2017.14891.1656 | ||
| نویسندگان | ||
| اکبر عابدی* 1؛ وحیده دیباذر2؛ دنیل آشتاینیگر3 | ||
| 1استادیار گروه باستان سنجی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران | ||
| 2دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه باستان‌سنجی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز | ||
| 3موسسه باستان‌شناسی آلمان، گروه اوراسیا | ||
| چکیده | ||
| با توجه به یافت‌شدن 2013 قطعه‌ی ابزارسنگی ابسیدینی در فصل دوم کولتپه و از آن‌جایی‌که ابسیدین منبع بیش از 85% مصنوعات سنگی در محوطه‌ی کولتپه است و از طرفی دیگر، نزدیکی این محوطه به منابع اصلی تجارت ابسیدین در مناطق قفقاز و شرق آناتولی، ضرورت پرداختن به منشأیابی و تجارت سنگ ابسیدین را در این محوطه ایجاب می نماید. از آن‌جایی‌که براساس مطالعات ابسیدین فصل اول، اغلب منابع ابسیدین کولتپه از منطقه‌ی حوضه‌ی دریاچه‌ی سوان و مخصوصاً معدن سیونیک بوده است، چگونگی تجارت و مسیرهای تجاری احتمالی و نیز شناسایی معادن ابسیدینی مورد استفاده با استفاده از منشأیابی ابزارهای به‌دست آمده از فصل دوم کولتپه از سؤالات اصلی پژوهش حاضر است. از ابزارهای ابسیدینی فصل اول، 53 نمونه از دوره‌های مختلف با استفاده از روش فلورسانس اشعه‌ی ایکس XRF جهت منشأیابی معادن زمین‌شناسی آن‌ها مورد آنالیز قرار گرفت که نتایج به‌دست آمده حاکی از چند منبعی بودن معادن ابسیدین استفاده شده توسط ساکنان کولتپه است. معادنی که از لحاظ ساختار شیمیایی مورد شناسایی قرار گرفتند عبارتند از: سیونیک1 که 41 قطعه از نمونه‌ها که عمدتاً هم نمونه‌های دوره‌ی مس‌و‌سنگ و مفرغ قدیم میشدهاند از این معدن استخراج شدهاند؛ به‌غیر از سیونیک، معادن میدان‌داغ (4 قطعه‌ی ابسیدینی)، نمرودداغ (2 قطعه‌ی ابسیدینی)، گگام2 (2 قطعه‌ی ابسیدینی) و معادن بازنک3، چورافور4 و گوتانسر5 نیز هر کدام با یک قطعه‌ی ابسیدینی، دیگر معادن ابسیدین کولتپه را تشکیل می‌دهند و تنها یک نمونه از مجموع 53 قطعه دارای منشاء نامشخص است. همچنین 32 نمونه از ابزارهای ابسیدینی فصل دوم نیز مورد آنالیز قرار گرفتند که 24 نمونه متعلق به معدن سیونیک، 5 نمونه متعلق به معدن گگاسر و 3 نمونه نیز متعلق به معدن نمرودداغ حوضه‌ی دریاچه‌ی وان هستند. نتایج به‌دست آمده نشان‌داد که نزدیک‌ترین و پُراستفادهترین معدن که در کولتپه مورد استفاده قرار گرفته است، معدن سیونیک با فاصله‌ی تقریبی 75 کیلومتر و دورترین معدن، نمرودداغ با فاصله‌ی تقریبی 300 کیلومتر است. نتایج حاصل از منشأیابی ابسیدین‌های کولتپه یک شبکه‌ی گسترده‌ای از تجارت فرامنطقه‌ای را در دوران پیش‌ازتاریخ شمال‌غرب ایران به‌نمایش گذاشت. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| کول تپه ی جلفا؛ ابسیدین؛ منشأیابی؛ pXRF؛ تجارت فرامنطقه ای؛ چراگاه تابستانی سیونیک ارمنستان | ||
| مراجع | ||
|
- اف‍ش‍ارسیس‍ت‍انی، ایرج، ۱۳۶۹، نگاهی به آذربایجان شرقی: م‍ج‍م‍وع‍ه‌ای از اوض‍اع ت‍اریخی، ج‍غ‍رافیای‍ی، تهران: رایزن. - خ‍ام‍اچی، بهروز، 1383، ق‍ل‍ع‍ه‌ه‍ای ت‍اریخی آذربایجان، تبریز: پ‍ورح‍سین. - خطیب‌شهیدی، حمید، و عابدی، اکبر، 1390، «گزارش مقدماتی اولین فصل کاوش محوطه‌ی کول‌تپه‌ی هادیشهر»، آرشیو سازمان میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان شرقی (منتشر نشده). - عابدی، اکبر، 1390، «بررسی و تحلیل داده‌های باستان‌شناختی محوطه‌ی کول‌تپه‌ی جلفا و مقایسه‌ی تطبیقی-تحلیلی یافته‌های آن با مناطق هم‌جوار»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده). - عابدی، اکبر، 1394، «مروری بر مطالعات ابسیدین در ایران، منشأیابی معادن و ابسیدین‌های محوطه‌های باستانی، پژوهش‌ها و پرسش‌های موجود»، مجله‌ی فیروزه اسلام-پژوهه باستان‌سنجی، سال 1، شماره‌ی 1، صص: 78-99. - عابدی، اکبر، 1393، «گزارش مقدماتی دومین فصل کاوش محوطه‌ی کول‌تپه‌ی هادیشهر»، آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی کشور (منتشر نشده). - عمرانی، بهروز، 1374، «سیمای باستان‌شناسی شرق دریاچه‌ی ارومیه از دوره‌ی نوسنگی تا عصر آهن»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران (منتشر نشده ). - فرشیجلالی، فاطمه، 1384، «منشأیابی دست ساخته‌های ابسیدینی نادر تپه‌سی اصلاندوز براساس روش PIXE»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، گروه باستان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه تهران (منتشر نشده). - کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1346، «گزارش‌های بررسی‌ها و تحقیقات»، تهران، مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث‌فرهنگی کشور، (منتشر نشده). - لامعی‌رشتی، محمد، فرشیجلالی، فاطمه، آقاعلی‌گلی، داوود، اولیایی، پروین، بحرالعلومی، فرانک، و شکوهی، فرح، 1385، «تعیین منشأ اُبسیدین‌های به‌دست آمده از نادرتپه‌ی اصلاندوز با استفاده از روش آنالیز پیکسی»، مجله‌ی باستان‌شناسی، سال دوم، شماره‌ی 3، بهار و تابستان، صص: 25-32. - نوری، سمیه، نیکنامی، کمال‌الدین، آجورلو، بهرام، علیزاده سولا، محمد، 1393، «تحلیل مقدماتی ابسیدین‌های یافته شده از کاوش تپه بوینو خداآفرین به‌روش PIXE، به‌کوشش: رازانی، مهدی و آجورلو، بهرام، در: برگزیده مقالات اولین و دومین همایش ملی کاربرد تحلیل‌های علمی در باستان‌سنجی و مرمت میراث‌فرهنگی، 1391-1392، صص: 17-35.
- Abdi, K., 2003, “The early development of pastoralism in the Central Zagros Mountains”, Journal of World Prehistory 17 (4), 395-448. - Abedi, A., Khatib Shahidi, H., Chataigner, CH., Niknami, K., Eskandari, N., Kazempour, M., Pirmohammadi, A., Hoseinzadeh, J., & Ebrahimi, GH, 2014, “Excavation at Kul Tepe of (Jolfa), North-Western Iran, 2010: First Preliminary Report”, Ancient Near Eastern Studies, Vol. 51: 33-167. - Badalyan, R., Chataigner, C., & Kohl, P., 2004, “Trans-Caucasian Obsidian: The Exploitation of the Sources and Their Distribution”, In: Sagona, A. (Ed.), A Viewfrom the Highlands: Archaeological Studies in Honour of Charles Burney: 437-465. Ancient Near Eastern Studies. - Badalyan, R., Kikodze, Z., & Kohl, P., 1994, “Neutronic activation analysis of Caucasian obsidian: sources and models of procurement and distribution (Neolithic period-Early Iron Age)”, In: Masson, V. (ed.), Izuchenie drevnikh kultur i tsivilizatsij: 87-92. St. Petersburg (in Russian). - Barge, O., & Chataigner, C., 2003, “The procurement of obsidian: factors influencing the choice of deposits”, Journal of Non Crystalline Solids: 323, 172-179. - Batiuk, S. & Rothman, M. S., 2007, “Early Transcaucasian culture and their neighbours”, Expedition volume 49, no. 1. - Blackman, M., 1984, “Provenance Studies of Middle Eastern Obsidian from Sites in Highland Iran”, In: Lambert, J. B. (Ed.), Archaeological Chemistry III: 19-50. - Blackman, M. J., Badalyan, R., Kikodze, Z., & Kohl, P. L., 1998, “Chemical Characterization of Caucasian Obsidian Geological Sources”, In: Cauvin, M.C., Gourgaud, A., Gratuze, B., Arnaud, N., Poupeau, G., Poidevin, J.L., and Chataigner, C. (Eds.), L'obsidienne au Proche et Moyen-Orient: Du Volcan à l'Outil: 205-231. BAR International Series. - Chataigner, C., 1994, “Les propriétés géochimiques des obsidiennes et la distinction des sources de Bingöl et du Nemrut Dag”, Paléorient 20, 9e17. - Chataigner, Ch., 1998, “Sources des artefacts du Proche Orient d’après leur caractérisation géochimiques”, In: Cauvin et al. 1998, 273-324. - Cherry, J., Faro, E.Z., & Minc, L.D., 2010, “Field survey and geochemical characterization of the southern Armenian obsidian sources” Journal of Field Archaeology 35, 147-163. - Cribb, R., 1991, Nomads in Archaeology, Cambridge University Press, New York. - Darabi, H. & Glascock, M. D., 2013, “The source of obsidian artefacts found at East Chia Sabz, Western Iran”, Journal of Archaeological Science 40: 3804-3809. - Edwards, M. R., 1986. “«Urmia Ware» and its Contribution in North-Western Iran in the Second Millenium B.C: a Review of the Results of Excavations and Surveys,” Iran, XXIV: 57-77. - Frahm, E., 2010, “The Bronze-Age Obsidian Industry at Tell Mozan (Ancient Urkesh), Syria”, Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, University of Minnesota. - Francaviglia, V., 1990, “Characterization of Mediterranean Obsidian Sources by Classical Petrochemical Methods”, Preistoria Alpina 20: 311-332. - Ghorabi, S., Glascock, M. D., Khademi, F., Rezaie, A., & Feizkhah, M., 2008, “A Geochemical Investigation of Oobsidian Aartifacts from Sites in North-Western Iran”, IAOS Bulletin, 39: 7–10. - Glascock, M. D., & Ferguson, J. R., 2012, Report on the Analysis of Obsidian Source Samples by Multiple Analytical Methods, Report on File at the University of Missouri Research Reactor. Archaeometry Laboratory, Columbia, MO. - Glascock, M. D., 2009, “Provenance studies on obsidian artifacts from early Neolithic Iran”, In: Geological Society of America Abstracts with Programs, vol. 41, Portland, Oregon: 553. - Gratuze, B., 1998, “Les méthodes de caractérisation de l’obsidienne”, In: Cauvin, M.C., Gourgaud, A., Gratuze, B., Arnaud, N., Poupeau, G., Poidevin, J.-L., Chataigner, C. (Eds.), L’obsidienne au Proche et Moyen Orient: du volcan à l’outil, Archaeopress, Oxford: 31-48. - Gratuze, B., 1999, “Obsidian characterization by laser ablation ICP-MS and its application to prehistoric trade in the Mediterranean and the near east: sources and distribution of obsidian within the Aegean and Anatolia”, Journal of Archaeological Science 26 (8), 869-881. - Gratuze, B., Barrandon, J., Al Isa, K., & Cauvin, M.C., 1993, “Non-destructive analysis of obsidian artefacts using nuclear techniques: investigation of provenance of near eastern artefacts”, Archaeometry 35 (1), 11-21. - Hooke, Janet, M., 2008, “Temporal variations in fluvial processes on an active meandering river over a 20-year period”, Geomorphology, 100: 3-13. - Keller, J., Djerbashian, R., Karapetian, S., Pernicka, F., & Nasedkin, V., 1996, “Armenian and Caucasian obsidian occurrences and sources for the Neolithic trade: volcanological setting and chemical characteristics, In: Demirci, S., Özer, A., Summers, G. (Eds.), Archaeometry. Proceedings of the 29th Symposium on Archaeometry, vol. 94, Ankara, pp. 69-86. - Khademi Nadooshan, F., Ayvatvand, M., Dehghanifar, H., Glascock, M. D., & Colby P.S., 2010, “Report on the Chogabon site, a new Source of obsidian artifacts in west –central Iran”, IAOS Bulletin 42: 9-12. - Khademi Nadooshan, F., Colby Philips, S., & Safari, M., 2007, “WDXRF Spectroscopy of Obsidian Tools in the North-West of Iran”, IAOS Bulletin, 37: 3–6. - Kleiss, W. & Kroll, S., 1992, “Survey in Ost-Azarbaidjan 1991”, AMI 25: 1-46. - Kroll, S., 1984, “Archaologische Fundplatze in Iranisch-Ost-Azarbaidjan”, AMI 17: 13-133. - Mahdavi, A. & Bovington, C., 1972, “Neutron Activation Analysis of Some Obsidian Samples from Geological and Archaeological Sites”, Iran 10: 148-151. - Niknami, K. A., Amirkhiz, A. C. & Glascock, M. D., 2010, “Provenance Studies of Chalcolithic Obsidian Artefacts from Near Lake Urmia, Northwestern Iran Using WDXRF Analysis”, Archaeometry 52(1):19-30. - Poidevin, J. L., 1998, “Les gisement d’obsidienne de Turque et de Transcaucasie: géologie, géochimie et chronométrie”, In: Cauvin et al (Eds). 1998: 105-203. - Poupeau, G., Bigazzi, G., Bellot-Gurlet, L., & Dorighel, O., 1998, “Fission-track dating of obsidians and archaeology”, In: Cauvin, M.C., Gourgaud, A., Gratuze, B., Arnaud, N., Poupeau, G., Poidevin, J.-L., Chataigner, C. (Eds.), L’obsidienne au Proche et Moyen Orient: du volcan à l’outil. Archaeopress, Oxford: 53e67. - Renfrew, C., Dixon, J., & Cann, J., 1966, “Obsidian and Early Cultural Contact in the Near East”, Proceedings of the Prehistoric Society 2: 30-72. - Renfrew, C., Dixon, J., & Cann, J., 1968, “Further Analysis of Near Eastern Obsidians”, Proceedings of the Prehistoric Society 34: 319-331. - Rothman, M., 2005, “Transcaucasians: Settlement, migration, and trade in the Kura-Araxes periods,” Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 37: 53–62. - Rothman, M. S., 2003, “Ripple in the stream: Transcaucasia – Anatolian Interaction in the Murat / Euphrates Basin at the Beginning of the Third Millennium B.C.” In: Archaeology in the Borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond, (ed.) by: A. T. Smith and K. Rubinson, 167-84. Los Angeles: The Cotsen Institute of Archaeology at UCLA: 94.109. - Sagona, A. G., 1993, “Settlement and society in late prehistoric Trans-Caucasus,” In: Between the Rivers and Over the Mountains: Archaeologica Anatolica et Mesopotamica: Alba Palmieri Dedicata, edited by M. Frangipane, pp. 453–474. Rome: La Sapienza. - Sagona, A. G., & Zimansky, P., 2009, Ancient Turkey, Routledge World Archaeology. - Tykot, R. H., 2004, “Scientific methods and applications to archaeological provenance studies”, In: Proceedings of the International School of Physics “Enrico Fermi” Course CLIV, M. Martini, M. Milazzo and M. Piacentini (Eds.) IOS Press, Amsterdam. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 821 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,406 |
||