
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,886 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,354 |
تپه ی پشت فرودگاه؛استقراری نیمه یکجانشینِ فصلی از دوره ی نوسنگی جدید در کرانه ی شرقی زاگرس مرکزی - دشت ملایر | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 4، دوره 8، شماره 16، اردیبهشت 1397، صفحه 63-82 اصل مقاله (1.28 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2018.16384.1747 | ||
نویسندگان | ||
خلیل الله بیک محمدی* 1؛ رضا رضالو2؛ بهروز افخمی3؛ اردشیر جوانمردزاده4 | ||
1دانشجوی دکتری باستانشناسی دانشگاه محققاردبیلی | ||
2دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی | ||
3استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه محققاردبیلی | ||
4استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی | ||
چکیده | ||
دشتهای میانکوهی دامنههای مختلف رشته کوه الوند، و بهطور اخص -پسکرانههای دشت ملایر-؛ از مستعدترین مناطق شرق زاگرسمرکزیست که همواره مورد توجه جوامع مختلف انسانی بوده و از پتانسیل بالایی جهت مکانگزینی زیستگاهها و استقرارگاههای جوامع اولیه برخوردار بوده است. برخلاف سایر نواحی زاگرسمرکزی که مطالعات باستانشناسی بیشتری در آن صورتگرفته، دشت ملایر از این حیث ناشناختهتر است؛ بنابراین، پروژهی کاوش باستانشناختی تپهی «پشت فرودگاه»، برای نخستینبار با اهداف و ضرورتِ بررسی و آشکارسازی تحولات نوسنگی جدید این حوزه صورتپذیرفت. این تپه، یکی از محوطههایست که با نهشتههای ضخیم خاکستر، انواع سفال خشن پوک و منقوش، حجم زیاد استخوانهای بزسانان و همچنین تعداد زیاد سردوک، استقراری نیمهیکجانشین فصلی از نوسنگی جدید را نمایان ساخته است. در پژوهش پیشِرو، ضمن بررسی الگوی معیشت جوامع ساکن در این محوطه؛ در پی پاسخ به پرسشِ -عللِ حضور فصلی جوامع کوچرو با الگوی معیشت رمهداری نوسنگی جدید در دشت ملایر و چگونگی (مبدأ و مقصد) حرکت آنان(؟)-، مورد بحث و تحلیل قرار خواهد گرفت. (که) با فرضِ، وجود «راهایلها»، «مراتع غنی» و «منابع آبی» دشت ملایر در حوضهی رودخانهی حرمرود، در مسیر کریدورهای مناطق همجوار در دشتهای میانکوهی کرمانشاه و لرستان، قابلیت طرح مییابد. روش پژوهش، مبتنیبر روش تاریخی-تحلیلی با رویکرد مطالعاتِ میدانی از نتایجِ حاصلهی کاوش تپهی پشت فرودگاه و مبتنیبر نظریات راجعبه جوامع نیمهیکجانشین خواهد بود. نتایج پژوهش از دو منظر قابل بحث هستند؛ نخست، «مراتع و آب غنی» که دشت ملایر از این منظر مساعد و در نحوهی حضور و گسترش استقرارها اثرگذار بوده است؛ دوم، «راهها» (راهایلها) که دشت ملایر بهعنوان کریدور مواصلاتی محوطههای نوسنگی جدید و جوامع کوچرو در نواحی همجوار خود بوده که تأثیر بسزایی در شکلیابی و مکانگزینی محوطهها داشته است؛ بهنحوی که استقرارهای نوسنگی جدید دشت ملایر در حوضهی رودخانهی حرمرود و راههای ارتباطی بهصورت خطی و خوشهای شکلگرفتهاند، که چنین کُنش و رویکردی برگرفته از رفتارهای محیطیِ جوامعِ نیمهیکجانشین بوده است. | ||
کلیدواژهها | ||
نوسنگی جدید؛ جوامع نیمه یکجانشین؛ دشت ملایر؛ تپه ی پشت فرودگاه؛ یافته های فرهنگی | ||
مراجع | ||
- اذکائی (سپیتمان)، پرویز، 1389، ماتیکان تاریخی (پنجاه گفتار دربارهی مسائل تاریخی)، جلد 1، نشر مادستان، همدان. - اماناللهی بهاروند، سکندر، 1360، کوچنشینی در ایران: پژوهشی دربارهی عشایر و ایلات، تهران: چاپ اول، انتشارات بنگاه ترجمه. - اماناللهی بهاروند، سکندر، 1383، «زوال کوچنشینی در ایران: یکجانشینی ایلات و عشایر»، فصلنامهی مطالعات ملی، سال 5، شمارهی 1، صص: 100-130. - آقامحمدی، مهدی، شرفی، حسین، 1390، تحلیل بر پراکندگی جغرافیایی ایلات و عشایر استان همدان، با مقدمهی عبدالرضا رکنالدین افتخاری، تهران: نشر قومس، چاپ اول. - باباپیری، جواد، 1384، «گزارش لایهنگاری و تعیین حریم تپهپری ملایر»، آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان، پاییز (منتشر نشده). - بختیاری، ذبیحالله، 1387، بررسی، شناسایی و مستندسازی آثار باستانی بخش سامن ملایر: جلد 1 و 2، آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان، پاییز (منتشر نشده). - بختیاری، ذبیحالله، بیرانوند، مسعود، و رنجبران، محمدرحیم، 1393، «شرحی کوتاه بر نویافتههای نخستین جوامع روستانشینی آغازین (نوسنگی جدید) دشت ملایر (با محوریت مطالعهی سفالینههای حاصل از بررسی و شناسایی سطحی بخش سامن)»، در: مجموعه مقالات همایش باستانشناسی ملایر (در پاسداشت مهندس ابراهیم حیدری)/ گردآورنده: علی خاکسار، اسماعیل رحمانی، برگزارکننده سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان، صص: 185-197. - برنبک، راینهارد، و پولاک، سوزان، 1380، «گزارشی کوتاه دربارهی محوطهی باستانی دهحاجی در دشت بروجرد، ترجمهی کامیار عبدی، باستانشناسی و تاریخ، سال پانزدهم، شمارهی اول و دوم، پاییز و زمستان 1379، بهار و تابستان 1380، صص: 50-45. - بهرامی، محمد، و سبزی، موسی، و نیکزاد، میثم، 1391، «معرفی سه محوطهی جدید نوسنگی در پیشکوه لرستان»، مجلهی پژوهشهای باستانشناسی مدرس، شمارههای 6 و 7، 91-1390، صص: 43-38. - بهرامی، محمد، و فاضلینشلی، حسن، 1395، «مروری بر وضعیت باستانشناسی درهی خرمآباد در دورهی نوسنگی و مسوسنگ»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، گروه باستانشناسی دانشکدهی هنر و معماری بوعلیسینا، شمارهی 10، دورهی ششم، بهار و تابستان، صص: 27-46. - بیکمحمدی، خلیلالله، 1396، «گزارش کاوش و گمانهزنی بهمنظور تعیین عرصه و حریم تپهی پشت فرودگاه شهرستان ملایر»، آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده). - بیگمحمدپور، مهدی، 1384 «بررسی و شناسایی محوطههای باستانی دشت اسلامآباد»، ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کرمانشاه (منتشر نشده). - جانجان. محسن، 1391، گزارش بررسی و ثبت آثار شهرستان ملایر بخش زند و مرکزی: آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان، جلد 1 و 2 (منتشر نشده). - جعفری، احمد، 1385، «جاذبههای گردشگری روستایی شهرستان ملایر با تأکید بر بخش زند»، پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه ملایر (منتشر نشده). - خاکسار، علی، 1385، «گزارش نهایی کاوشهای لایهنگاری تپهی باستانی گوراب (ملایر)»، آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان، پاییز (منتشر نشده). - رزمپوش، عباس، 1388، «گزارش بررسی و شناسایی باستانشناختی شهرستان اسلامآباد غرب، فصل دوم: دهستان حسنآباد»، اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشر نشده). - رزمپوش، عباس، 1390، «گزارش بررسی و شناسایی باستانشناختی شهرستان اسلامآباد غرب، فصل سوم: بازنگری دشتهای جنوبی شهرستان در محدودهی دهستانهای حمیل، هرسم و منصوری»، اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشر نشده). - رزمپوش، عباس، رضالو، رضا، صالحی، هوشیار، و ایراندوست، هاجر، 1396، «تحلیل زیستگاهی استقرارهای دوران روستانشینی مطالعهی موردی: دشت زیبری در زاگرسمرکزی»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، گروه باستانشناسی دانشکدهی هنر و معماری بوعلیسینا، شمارهی 15، دورهی هفتم، تابستان، صص: 146-127. - رضوانی، حسن، 1386الف، «کاوش نجاتبخشی پاتپهی ملایر و محوطههای پیرامونی»، فصل اول، تهران: پژوهشکدهی باستانشناسی (منتشر نشده). - رضوانی، حسن، 1386ب، «بررسی محدودهی سد کلان ملایر»، تهران، پژوهشکدهی باستانشناسی (منتشر نشده). - رفیعفر، جلالالدین، و قربانی، حمیدرضا، 1385، «از کوچندگی تا یکجانشینی؛ رویکرد باستانمردمشناختی برخاستگاه خانه و استراتژی معیشتی در دورهی نوسنگی»، نامهی انسانشناسی، سال پنجم، شمارهی 9، صص: 84-116. - روستایی، کوروش، ۱۳۸۶، «گزارش گمانهزنی در محوطهی شطغیله، سد کلان ملایر»، گزارش کاوشهای نجات بخشی پاتپهی ملایر و محوطههای پیرامونی بهسرپرستی: حسن رضوانی، تهران: مرکز اسناد پژوهشکدهی باستانشناسی (منتشر نشده). - روستایی، کوروش، و آزادی، احمد، 1396، «روابط فرهنگی زاگرسمرکزی و فلاتمرکزی در هزارهی چهارم ق.م.: شواهدی از محوطهی شَطغیلَه، ملایر»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، گروه باستانشناسی دانشکدهی هنر و معماری بوعلیسینا، شمارهی 14، دورهی هفتم، پاییز، صص: 58-39. - سراقی، نعمتالله، 1386، «کوچ و کوچنشینی در شهرستان نهاوند»، مجلهی فرهنگان (نهاوند)، شمارهی پیاپی 31 و 32، بهار و تابستان، صص: 107-122. - طلایی، حسن، و نوراللهی، علی، و فیروزمندی، بهمن، 1393، «قومباستانشناسی کوچنشینی و ایلراههای غرب زاگرسمرکزی»، مجلهی جامعهشناسی تاریخ، دورهی 6، شمارهی 2، پاییز و زمستان، صص: 163-194. - عبدالهی، مصطفی و سرداریزارچی، علیرضا، 1390، «گزارش مقدماتی کاوشهای باستانشناسی تپهی قلاگپ، ازنا»، پژوهشکدهی باستانشناسی، تهران (منتشر نشده). - عبدالهی، مصطفی، و سرداریزارچی، علیرضا، 1392، «شرق زاگرسمرکزی در دورهی نوسنگی براساس کاوشهای باستانشناسی تپهی قلاگپ»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، گروه باستانشناسی دانشکدهی هنر و معماری بوعلیسینا، شماره 4، دورهی سوم، بهار و تابستان، صص: 117-138. - عبدالهی، مصطفی، و نیکنامی، کمالالدین، و حصاری، مرتضی، و سرداریزارچی، علیرضا، 1393، «روستانشینی و تغییرات فرهنگی جوامع شرق زاگرسمرکزی: کاوش باستانشناختی تپهی قلاگپ»، مجلهی مطالعات باستانشناسی، دورهی 7، شمارهی 1، بهار و تابستان، صص: 86-67. - کبیری، احمد. 1353، «گزارش بررسی و پروندهی ثبتی گوراب»، اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده). - ادارهی آب منطقه استان همدان، 1393، گزارش فصل ششم: رودخانهها. - گودرزی، علیرضا، 1389، دانشنامهی ملایر، پژوهشی گسترده در نامجاهای شهرستان ملایر، چاپ اول، انتشارات کبریا. - محمدیقصریان، سیروان، 1391، «نیروی اعداد، رشد جمعیت در منطقهی بیستون طی دورهی نوسنگی و اوایل دورهی مسوسنگ (1000 تا 4200 ق.م.)»، مجلهی پژوهشهای مدرس، سال 4، شمارهی 8، صص: 34-46. - معصومی، غلامرضا، 1383، تاریخچهی علم باستانشناسی، چاپ اول، تهران: سمت. - نظریارشد، رضا. 1386، «بررسی و شناسایی شهرستان ملایر، بخش مرکزی و جوکار»، اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده). - هول، فرانک، 1352، دورهی پیشازتاریخ در جنوبغربی ایران-لرستان، ترجمهی سکندر اماناللهی بهاروند، انتشارات ادارهی فرهنگ و هنر استان لرستان، خرمآباد.
- Abdi, K., 2002, “Strategies of Herding: Pastoralism in the Middle Chalcolithic Period of the West Central Zagros Mountains”, Ph.D. Thesis, Department of Anthropology, University of Michigan. - Alizadeh, A.s, 2009, “Prehistoric Mobile Pastoralists, in: South-Central and Southwestern Iran”, In: Nomads, Tribes & State in Ancient Near-East. Edited by: Jeffrey Szuchman, Pp. 129-145. - Braidwood, R. J., 1960, “Seeking the World’s First Farmers in Persian Kurdistan: A Full-Scale Investigation of Prehistoric Sites near Kermanshah”, The Illustrated London News (Oct. 22): 695-687. - Ghirshman, R. & Contenau, G., 1935, “Rapport Préliminairesur Les Fouilles De Tépé-Giyan”, Prèsnéhavend (Perse) Première Campagne, Syria, T. 14, Fasc. 1, Pp. 1-11. - Hearinck, E. & Overlaet, B., 2006, Bani Surmah. An Early Bronze Age Graveyard in Pusht-I Kuh, Luristan (Luristan Excavation Documents VI), Acta Iranica XLIII, Leuven. - Hearinck, E. & Overlaet, B., 2008, The Kalleh Nisar Bronze Age Graveyard in Pusht-I Kuh, Luristan (Luristan Excavation Documents VII), Acta Iranica XLVI, Leuven. - Hole, F., 1974, “Tepe Tula’i, an Early Campsite in Khuzistan, Iran”, Paleorient 2: 219. - Hole, F., 1978, “pastoral nomadism in western in western Iran”, In: exploration in Ethnoarchaeology, (ed.) by Richard A. Gould, Pp. 127-67, School of American Research Advanced Seminar Series. Albuquerque: University of New Mexico press. - Hole, F., 1987, “Archaeology of village Period”, In: Archaeology of western Iron, (ed.) Hole, F. Smithsonian Institution press, Washington, DC, Pp. 29-78. - Hole, F., 1994, “Interregional Aspects of Khuzestan Aceramic – Early Pottery Neolithic Sequence” (Synthesis Contribution), In: H. G. Gebel and S. K. Kozlowski (eds), The Iranian world: essays on Iranian art and archaeology presented to Ezat Ollah Neghban. Tehran: 13-27. - Hole, F., 2004, “Neolithic Age in Iran”, In: Encyclopedia Iranica, E, Yarshter (ed.) Costa Mesa, California: Mazda Publishers. - Howell, R., 1979, “Survey of Excavations in Iran: “Survey of the Malayer Plain David Stronach (1978)”, Journal of the British Institute of Persian Studies, Iran (Journal of Persian Studies), Vol. 17, Pp. 143-159. - Levine, L. D., 1974, “Archaeological investigations in the Mahidasht, western Iran”, Pal´eorient 2: 487–490. - Levine, L. D., & McDonald, M. A., 1977, “The Neolithic and Chalcolithic periods in the Mahidasht”, Iran 15: 39–50. - Levine, L. D., & Young, Jr., T. C., 1987, “A summary of the ceramic assemblages of the Central Western Zagros from the Middle Neolithic to the late third millennium B.C.”, In: Pr´ehistoire de la M´esopotamie: La M´esopotamie pr´ehistorique et l’exploration r´ecente du Djebel Hamrin, E´ ditions de la Centre National de la Recherche Scientifique, Paris, pp. 15–53. - Levine, L. D., 1976, “Survey in the Province of Kermanshah, 1975: Mahidasht in the Prehistoric and early Historic Periods”, In: F. Bgherzadeh (ed), Proceeding of the 4th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran: 284-279. - McDonald, M. M. A., 1979, “An examination of mid-Holocene settlement pattern in the Central Zagros region of western Iran”, Ph.D. Dissertation, Department of Anthropology, University of Toronto. - Mortensen, P., 1963, “Early villag-farming occupation”, In: Jorgen Meldgaard et al., excavations at Tape Guran Luristan, acta archeological. - Mortensen, P., 1974, “A Survey of Prehistoric Settlement in Northern Luristan”, Acta Archaeologica 45: 1-47. - Pullar, J., 1990, Tepe Abdul Hosein. A Neolithic Site in Western Iran, Excavations 1978, (BAR International Series 563). Oxford: BAR. - Smith, P. E. L., 1967, “Ghar-i- Khar and Ganj-Dareh”, Iran, Vol V. Pp. 138-139. - Stronach, D., 1969, “Excavation at tepe nush-I jan”, Iran, vol. VII. - Vanden Berghe, L., 1975a, “Foullies au Luristanla Nécropole de Dum Gar Parchineh”. In: Bagherzadeh (ed.) Proceedings of the 4th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran: 45-62. - Vanden Berghe, L., 1975b. “la Nécropole de Dum Gar Parchineh”. Archeologia LXXIX: 46-61. - Smith, E. L., & Young, Jr., T. C., 1983, “The Force of Numbers: Population Pressure in the Central Western Zagros”, In: T. C. Young, P. E. L. Smith & P. Morthensen, )ed.), The Hilly Flanks and Beyond: Essays on the prehistory of south western Asia, 141-61. Studies in Ancient Oriental Civilization No. 36. Oriental Institute, University of Chicago. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,011 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,667 |