آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 485 |
| تعداد مقالات | 5,045 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,290,886 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,354 |
بررسی روند شکل‌گیری قنات دولت‌آباد یزد بر اساس اسناد مکتوب و داده‌های باستان‌شناسی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 11، دوره 7، شماره 15، اسفند 1396، صفحه 183-202 اصل مقاله (2.14 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2017.6080.1252 | ||
| نویسندگان | ||
| علی اصغر رمضان زاده* 1؛ محمد حسن بهنام فر2 | ||
| 1مدیر مرکز بین المللی ایرانشناسی جهاد دانشگاهی علامه طباطبایی | ||
| 2استادیار مجتمع آموزش عالی اسفراین | ||
| چکیده | ||
| محمدتقی‌خان بافقی، حاکم یزد در دوره‌ی زندیه بود که باغ دولت‌آباد را در شهر یزد احداث کرد. او برای آبادانی هرچه بیشتر باغ، قناتی را به‌همین‌نام جاری ساخت. براساس وقف‌نامه‌ی برجای‌مانده، قنات دولت‌آباد از حوالی شهر مهریز در فاصله‌ی 35 کیلومتری جنوب‌غربی شهر یزد سرچشمه می‌گرفته است. اکثر محققان ازجمله ایرج افشار، قدمت قنات دولت‌آباد را حدود دویست سال و طول آن‌را درمجموع 70 کیلومتر ذکر کرده‌اند؛ بدین‌ترتیب که چندین رشته قنات در شهر مهریز به‌هم می‌پیوسته و بعد از مشروب کردن این شهر، توسط راهرو زیرزمینی و با طی مسافتی حدود 35 کیلومتر به‌شهر یزد می‌رسیده است. این قنات در محله‌ی آبشاهی و خرمشاه یزد مورد استفاده واقع می‌شده و سرانجام باغ دولت‌آباد را مشروب می‌‌نموده است. مهم‌ترین سؤال مطرح شده این است که تمام قنات دولت‌آباد توسط محمدتقی‌خان احداث شده و یا این‌که او با تعمیر و احیای قنوات قبلی موجب تغییر مسیر و نام آن‌ها شده است؟ با بررسی‌های انجام شده در میراث مکتوب ازجمله تواریخ محلی شهر یزد و وقف‌نامه‌ی موجود و همچنین بازدیدهای میدانی و بررسی‌های باستان‌شناختی، مشخص گردید که قدمت ساخت قنات دولت‌آباد به‌دوره‌ی شاه شجاع مظفری (آل‌مظفر) بازمی‌گردد. حدود دو قرن بعد محمدتقی‌خان، قنات آبشاهی را خریداری یا تصرف کرده و ضمن احیاء آن، با افزایش طول مسیر قنات، از آب آن برای آبادانی باغ دولت‌آباد بهره‌گرفته و موجب تغییر نام قنات آبشاهی به دولت‌آباد شده است؛ همچنین دو یخچال خرمشاه و دولت‌آباد درون شهر یزد وجود داشته و از آب قنات دولت‌آباد بهره می‌برده‌اند، که هر دو یخچال طی سی‌سال اخیر تخریب شده‌اند. نکته‌ی دیگر این‌که این قنات بعد از مشروب ساختن باغ، چرخ آسیابی را به‌گردش درمی‌آورده و تا باغ جنت‌آباد ادامه داشته و طول آن بی‌شک بیشتر از 70 کیلومتر بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شهر یزد؛ قنات دولت آباد؛ محمدتقی خان؛ اسناد مکتوب؛ داده های باستان شناسی | ||
| مراجع | ||
|
- ابن‌حوقل، 1345، صورة‌الأرض، ترجمه و تصحیح: دکتر جعفر شعار، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات امیرکبیر. - اصطخری، ابواسحق، 1373، مسالک و ممالک، ترجمه‌ی اسعدبن‌عبدالله تستری، بهکوشش: ایرج افشار، تهران: مجموعه‌ی انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی. - افشار، ایرج، 1348، یادگارهای یزد: معرفی ابنیه تاریخی و آثار ب‍اس‍تان‍ی، تهران: انجمن آثار ملی. - افشار، ایرج: 1374، یزدنامه، جلد اول، تهران: فرهنگ ایران زمین. - آیتی، محمدحسین: 1317، تاریخ یزد یا آتشکده یزدان، یزد: گلبهار. - تفتی، مرتضی، 1381، معرفی برخی از ابنیه آبی استان یزد، یزد: روابط عمومی شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد. - جعفری، جعفربن‌محمدبن‌حسن: 1343، تاریخ یزد، به‌تصحیح: ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - حسینی‌یزدی، سید رکن‌الدین، 1365، جامع الخیرات، ترجمه‌ی سید جعفر غصبان، یزد: اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه. - حسینی، اکرم، 1382، سیمای میراث‌فرهنگی یزد، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی ک‍ش‍ور (پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه). - حیدرنتاج، وحید، 1389، باغ ایرانی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. - خادمزاده، محمدحسن، 1387، معماری دوره‌ی آل‌مظفر یزد، تهران: نشر همپا با مشارکت سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد. - رفیعی‌سرشکی، بیژن، رفیع‌زاده، ندا، و رنجبرکرمانی، علی‌محمد، 1382، فرهنگ مهرازی (معماری) ایران، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. - طرب‌نائینی، محمدجعفربن‌محمدحسین: 1353، جامع جعفری (تاریخ یزد در دوران ن‍ادری، زن‍دی و ع‍ص‍ر س‍ل‍طنت ف‍ت‍ح‍ع‍ل‍ی شاه)، بهکوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی. - فضل‌الله همدانی، رشیدالدین، 1356، «وق‍ف‌ن‍ام‍ه رب‍ع‌رش‍ی‍دی»، زی‍ر ن‍ظر: م‍ج‍ت‍ب‍ی م‍ی‍ن‍وی و ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی. - فیاض، محمدرضا، 1392، «نسلی بازمانده از استادکاران قنات(19)»، هفته‌نامه ندای یزد، شماره‌ی 1288، 23 مهر 1392، ص. 3. - فیاض، محمدرضا، 1393، «نسلی بازمانده از استادکاران قنات(59)»، هفته‌نامه ندای یزد، شماره‌ی 1331، 8 مهر 1393، ص. 2. - کاتب، احمدبن‌حسین‌بن‌علی، 2537، تاریخ جدید یزد، به‌تصحیح: ایرج افشار، تهران؛ امیرکبیر. - مستوفی‌بافقی، م‍ح‍م‍دم‍فی‍دب‍ن‌م‍ح‍م‍ود، 1340، جامع م‍ف‍ی‍دی، بهکوشش: ایرج افشار، تهران: کتابفروشی اسدی. - یزدانی، کرامت، و سمساریزدی، علی‌اصغر، 1390، «نقش وقف‌نامه‌ی قنات دولت‌آباد یزد در پایداری مدیریت قنات»، همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، دوم اسفندماه، یزد. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,092 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,399 |
||